Zelfmanagement in de zorg: succesvolle toepassingen patient empowerment

Steeds meer mensen lezen zich in met alle informatie die online voorhanden is, wanneer ze iets signaleren of zich anders voelen. Dit ‘inlezen’ is al een belangrijke manier om jezelf als patiënt te ‘empoweren’. Je helpt jezelf op weg nog voordat een arts enig oordeel heeft geveld. Ook het groeiende aantal beschikbare zelftests zijn natuurlijk een voorbeeld van patient empowerment. Betrouwbare en nauwkeurige zelftests helpen om aandoeningen in een vroeg(er) stadium op te sporen. Kom je zelf tot een bepaalde diagnose, dan gaat het erom dat je contact opneemt met je huisarts om samen verder keuzes te maken. Patient empowerment houdt niet in: zelf bestrijden. Maar samen met de juiste medische specialisten tot een goede behandeling komen en door proactief handelen (meer) letsel of narigheid voorkomen. Maar waarom is zelfmanagement in de zorg nu zo interessant? Ik licht hieronder drie succesvolle patient empowerment voorbeelden toe:

Zelfmanagement in de zorg is ook: goed kunnen omgaan met een ziekte en de gevolgen ervan. Door te monitoren hoe het gaat, kan een passend zorgplan worden gevolgd om de ziekte zo goed mogelijk in te passen in het dagelijkse leven van de patiënt. Een patiënt zelf kan hierin met de juiste tools een actieve rol hebben. En zorgverleners kunnen hierbij ondersteunen.

Een mooi voorbeeld is Empower, een online platform voor zelfmanagement van chronische aandoeningen als COPD, hartfalen en Diabetes. Afhankelijk van de zelfredzaamheid en de vaardigheden, kan een patiënt participeren in het Empower programma. Controles die normaal in het ziekenhuis plaatsvonden, zijn nu via thuis-metingen ook door patiënten zelf uit te voeren. Een patiënt heeft op deze manier meer zelf de regie en is meer betrokken bij de zorg en behandeling. Ook controlemetingen met een weegschaal, bloeddrukmeter of een elektrocardiogram (ECG), een apparaat voor een hartfilmpje, zijn door patiënten zelf thuis uit te voeren. De resultaten van de controles worden automatisch doorgezet naar de online omgeving van Empower. Zowel de patiënt als medisch specialisten kunnen hier inloggen en de resultaten zien.

Bij E-sites hebben we in samenwerking met het OLVG Ziekenhuis de Happi app ontwikkeld, eveneens een mooi voorbeeld uit te praktijk. Happi is een app die het ziektebeeld van hiv-patiënten in kaart brengt en daarmee hun kwaliteit van leven een beetje beter maakt. 
Met de Happi app zijn hiv-patiënten in staat meer inzicht te verkrijgen in het ziektebeloop, waardoor ze effectiever kunnen communiceren met zorgverleners. De app biedt reminders voor het innemen van medicatie, wat van cruciaal belang is aangezien het virus resistent kan worden als medicatie tegen hiv niet nauwgezet wordt ingenomen. Een patiënt kan in de app ook eenvoudig bijhouden hoe het met hem gaat. Bijvoorbeeld door bloedwaarden bij te houden en zo te bekijken of medicatie aanslaat of dat er bijwerkingen optreden. Daarnaast bevat de app 6 kleine vragenlijsten waarmee een indicatie verkregen kan worden van de kwaliteit van leven. 40+’ers zijn tevens in staat het risico op hart- en vaatziekten te testen via de app. 

We zien steeds meer specialisten gebruik maken van online programma’s om samen met patiënten aan de slag te gaan. Bijvoorbeeld als het gaat om gewichtsproblemen of het stellen van specifieke gezondheidsdoelen. Maar ook voor de versterking van de eigenwaarde en het zelfvertrouwen bijvoorbeeld. Zeker ook voor de mentale gezondheidszorg ontstaan steeds meer van dit soort initiatieven. 

Een voorbeeld hiervan is Mirro. Stichting Mirro vindt dat iedereen met mentale klachten recht heeft op de juiste zorg op het juiste moment, want een goede psychische gezondheid is tenslotte een waardevol bezit. Daarom is er door deze stichting een online programma opgezet. De online (zelfhulp) modules van Mirro helpen bij het herkennen, aanpakken en het voorkomen van diverse psychische klachten. De modules bevatten psycho-educatie, oefeningen, ervaringsverhalen, tests en tips. Laagdrempelig en actiegericht kunnen thema’s als relatieproblemen, geldzorgen, depressie, slaapproblemen en burn-out klachten met dit programma behandeld worden. 

De zorgverlener nodigt de cliënt uit voor de gewenste module. Mensen kunnen er ook anoniem en zelfstandig mee aan de slag. Iedere module bevat algemene informatie over het thema en een zelftest. De programma’s zijn ontwikkeld door GGZ-professionals, waarbij gebruik gemaakt is van inzichten uit behandelingen uit de dagelijkse GGZ praktijk. 

Ook ‘Keur je leven’ is een effectief, online behandelprogramma voor mensen met lichte tot matige depressieve klachten met begeleiding op afstand door een psycholoog. Het programma bestaat uit 8 lessen met bijbehorende oefeningen en huiswerk. Daarnaast houdt de cliënt een stemmingsdagboek bij. Het programma is gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie. Het programma wordt zelfstandig via internet doorlopen, onder telefonische begeleiding van een GZ-psycholoog. Cliënten kunnen zich via het internet direct aanmelden. Voorafgaand aan de deelname van het programma wordt de cliënt gescreend door middel van een vragenlijst. Indien uit de vragenlijst blijkt dat de cliënt lichte tot matige depressieve klachten heeft, wordt de cliënt gebeld voor een informatiegesprek.

Voor mensen met Diabetes zijn er ook al diverse mogelijkheden, bijvoorbeeld het interactieve internet platform DIEP. Hier staat veel informatie over Diabetes om zelfmanagement door patiënten te bevorderen en het contact tussen zorgverlener en patiënt te ondersteunen. Het kan worden ingezet als structureel onderdeel van de behandeling waarbij aangereikte hulpmiddelen, bijvoorbeeld een werkboek, kunnen worden toegepast.

Voorkomen is nog altijd beter dan genezen. Aanleg, (slechte) gewoontes, gedrag; er zijn voor sommige aandoeningen en ziektes verschillende omstandigheden te benoemen die de kans op een aandoening vergroten. Daarvan op de hoogte zijn en erop kunnen anticiperen is eveneens een vorm van patient empowerment. Er zijn al tal van risicotests beschikbaar die hierop inspelen. 

Een voorbeeld is de Diabetes risicotest, die ontwikkeld is in samenwerking met VU Medisch Centrum, Universiteit Wageningen en Universitair Medisch Centrum Groningen. Met de online test kan op een betrouwbare manier het risico op het al hebben van diabetes of op het ontwikkelen ervan binnen nu en 5 jaar aangegeven worden. 

Een ander voorbeeld is de COPD risicotest. Dit is een online vragenlijst, eveneens wetenschappelijk onderbouwd, waar je antwoorden invult over onder andere je leeftijd, rookgedrag, kortademigheid en hoesten. De uitslag geeft een goede indicatie over je risico op de ernstige longziekte COPD, in 3 categorieën: geen verhoogd risico, licht verhoogd risico en hoog risico. Bij een hoog risico wordt aangeraden contact op te nemen met de huisarts die verder onderzoek kan verrichten of zorgt voor een doorverwijzing naar een longarts.